Long-COVID: focus op het herstel van de energiebalans

14 juni 2021

Ongeveer 10% van de mensen die COVID-19 doormaken, houdt langdurig last van klachten. Voor de begeleiding bij dit nieuwe ziektebeeld, Long-COVID of ‘post acute sequelae of SARS-CoV2 infectie’ (PASC), is begeleiding op maat belangrijk. PASC wordt steeds verder onderzocht en er wordt steeds meer duidelijk. De NVAB verzamelt nieuwe kennis over PASC en verwerkt deze in de dynamische leidraad 'Herstel & Re-integratie in het kielzog van COVID-19'. 

Zo blijkt nu dat bij mensen met langdurige klachten het autonome zenuwstelsel ontregeld is (autonome dysfunctie). Een andere veelgehoorde klacht is ‘brain fog’: problemen met aandacht en geheugen en mentale vermoeidheid. Hieronder vind je daar meer informatie over en aanwijzingen voor wat je kunt doen.

Autonome dysfunctie

De langdurige klachten zouden verklaard kunnen worden door disfunctioneren van het autonome zenuwstelsel: dysautonomie. We kennen dysautonomie al van vele andere oorzaken zoals ziekte van Parkinson of diabetes mellitus. De samenwerking en coördinatie van alle organen in het lichaam is verstoord, inadequaat en soms toch weer normaal. Dit wordt zichtbaar tijdens veranderingen van lichaamshouding, een geringe inspanning of gewoon spontaan. 

Patiëntervaring: “Ik zit rustig op de bank met een kopje thee. Met een hartslag van 120”*

Klachten bestaan uit hartkloppingen, een opgejaagd gevoel, gespannen spieren, hoog zittende ademhaling (disfunctioneel ademen genoemd), duizeligheid, heftige en aanhoudende hoofdpijn, krampen, misselijkheid, buikpijn en vooral vermoeidheid. Mensen kunnen dat associëren met ernstige aandoeningen zoals een hersen- of hartinfarct, longembolie of acute buik. Dat boezemt angst in en kan zelfs paniek veroorzaken. Uitingsvormen van dysautonomie zijn Posturaal orthostatisch tachycardiesyndroom (POTS) en Post-Exertional Malaise (PEM). Beiden kunnen aanleiding geven tot moedeloosheid en zelfs depressie. Het lijkt erop dat dysautonomie een verklaring is voor het fluctuerende herstelbeloop die veel mensen ervaren in de PASC periode. 

Patiëntervaring: “Ik heb eigenlijk totaal geen controle meer over mijn lichaam. Dat maakt mij bang”*

POTS: een van de meest voorkomende vormen van chronische orthostatische intolerantie, met name onder jongvolwassenen. Een van de meest voorkomende symptomen is cognitieve disfunctie of "brain fog" (zie hieronder). 

PEM: terugslag na zowel fysieke als mentale activiteiten veroorzaakt een aanzienlijke vermindering van energie waarvan het (soms zelfs extreem) lang kan duren voor herstel optreedt. Naast voornoemde fysieke klachten kan ook dit gepaard gaan met “brain fog” (zie hieronder). Werknemers kunnen daardoor maar heel beperkt of in het geheel niet actief zijn. 

Wat nu?

Door adequate begeleiding (educatie, begrip en ondersteuning) kun je zorgen dat mensen goed leren doseren en balans vinden tussen complete bedrust en overbelasting. Het is belangrijk te zoeken naar het activiteitenniveau waarbij de dysfunctie nog niet optreedt. Dat ga je geleidelijk uitdagen door activiteiten goed te doseren en balanceren. Zonder de autonome dysfunctie te triggeren door bijvoorbeeld te snel op te bouwen. Dat begint bij het Algemene Dagelijks Leven (ADL) en daarna op het werk. Het doel is zorgen dat het autonome zenuwstelsel weer normaal functioneert. Dat vergt tijd, geduld, uitleg én geruststelling.

Brain fog

Een andere veelgehoorde klacht is ‘brain fog’: betreft een – tijdelijk - beperkingen van hersen-functies op gebieden zoals denken, herinneren, concentreren, woorden zoeken en redeneren tot een niveau dat interfereert met algemeen dagelijkse activiteiten (mentale vermoeidheid). De vraag is of dit het gevolg is van lichamelijke inspanning met invloed op het brein of gaat er in het brein iets mis met vervelende fysiologische en psychologische effecten. Naast voornoemde autonome dysfunctie zijn er een aantal andere mogelijke verklaringen:

  • Voortdurende inflammatie van het brein. Dit wordt ondersteund door de bevinding dat vaccinatie dit soort klachten doet afnemen. 
  • Ontkoppeling van de neurovasculaire eenheid. De toevoer van zuurstof en metabolieten tijdens regionale cerebrale neurogene activatie is dan onvoldoende accuraat. Dit beeld kennen we ook als mogelijke verklaring voor het Post-Commotioneel-Syndroom (PCS). 
  • Acute overlevingstoestand van het brein. De hypothese is dat de amygdala dit onbekende virus als groot gevaar detecteert en daarmee het brein in een overlevingstoestand brengt. De prefrontale cortex (hogere cognitieve functies) wordt dan geïnhibeerd. Dan groeit de gevoeligheid voor angst, depressieve gedachten en voorbereiding op ‘fight, flight or freeze’. Met alle fysiologische en psychologische gevolgen van dien.  
  • Maar ook langdurig slecht slapen, sociaal isolement, afgenomen fysieke activiteiten en/of bijwerkingen van medicatie kunnen aanleiding zijn tot “brain fog”.

Wat nu?

Neem bij je anamnese ook het pre-Covid functioneren mee. Geef voorlichting met hulp van de genoemde verklaringen en stel gerust. Het goede nieuws is dat inmiddels steeds meer mensen herstellen van deze klachten. Net als bij dysautonomie ligt de focus op leren doseren en balanceren van de energieverdeling gedurende de dag. Dat begint bij ADL. Als dat goed gaat, kan de stap naar werk worden genomen, waarna je verder opbouwt. Acceptatie (niet berusting) bij de werkende is een belangrijke rol, verzet tegen de situatie kost veel energie en werkt herstel tegen. Zo nodig kun je verwijzen naar een psycholoog. Met name bij catastroferende cognities. Uit onderzoek blijkt dat dit het best kan worden behandeld met Cognitieve Gedragstherapie (CGT), of Acceptance & Committment-therapy (ACT) in combinatie met relaxatieoefeningen, meditatie en mindfulness én leefstijladviezen. 

Let op! Criterium bij begeleiding is steeds dat de betrokkene aan het einde van de dag energie overhoudt. 

Bovenstaande informatie wordt ondersteund door nu beschikbare wetenschappelijke kennis en wordt meegenomen in de komende update van de leidraad. Hieronder vind je een overzicht van literatuur.

*Citaten uit de praktijk van een bedrijfsarts

Zie ook

 

Referenties

  • Devlina Roy, Ritwik Ghosh, Souvik Dubey, et al.,  Neurological and Neuropsychiatric Impacts of COVID-19 Pandemic, Can J Neurol Sci 2020. doi:10.1017/cjn.2020.173
  • Rachel Wells, Varun Malik, et al.,  Cerebral Blood Flow and Cognitive Performance in Postural Tachycardia Syndrome: Insights from Sustained Cognitive Stress Test. Journal of the American Heart Association. 2020;9:e017861. DOI: 10.1161/JAHA.120.01786
  • Amanda Ross, Marvin Medow, Julian Stewart. What is brain fog? An evaluation of the symptom in postural tachycardia syndrome. Clin Auton Res. 2013 December ; 23(6): 305–311. doi:10.1007/s10286-013-0212-z.
  • George B. Stefano, Pascal Büttiker, Simon Weissenberger, et al., Editorial: The Pathogenesis of Long-Term Neuropsychiatric COVID-19 and the Role of Microglia, Mitochondria, and Persistent Neuroinflammation: A Hypothesis.Med Sci Monit, 2021 DOI: 10.12659/MSM.933015
  • Melanie Dani, Andreas Dirksen, Patricia Taraborrelli, et al., Autonomic dysfunction in ‘long COVID’: rationale, physiology and management strategies. Clinical Medicine 2021 Vol 21. No 1:e63-7